InfoHub Logo

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Философия және саясаттану факультеті
Дінтану және мәдениеттану кафедрасы
Мәдениеттану 2 курс студенті Әріпбек Диана
Жетекші аға оқытушы Кудерина А.Н

Сәулет өнері әр халықтың мәдени мұрасының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Тарихы мен мәдени дәстүрлері мол Қазақстанда сәулет  өнері ата-баба мұрасын сақтау мен оны келешек ұрпаққа беруде ерекше рөл атқарады. Соңғы жылдары елдің және оның экономикасының дамуымен бірге дәстүрлі элементтерді заманауи технологиялармен үйлестіретін сәулет өнерінің дамуындағы бірқатар қызықты тенденцияларды байқауға болады.

Қазіргі қазақ сәулет өнеріндегі негізгі үрдістердің бірі дәстүрлі сәулет өнеріндегі стильдер мен элементтерді қалпына келтіру және сақтау болып табылады. Қазақстан дәстүрлі киіз үйлерде, мешіттерде, бекіністерде және басқа да құрылыстарда көрінетін дала мәдениетінің бай мұрасына ие. Көптеген сәулетшілер мен дизайнерлер осы дәстүрлерді заманауи ғимараттар мен құрылыстар арқылы сақтауға және жеткізуге тырысады. Бұл дәстүрлі пішіндер мен ою-өрнектерді қолдануда, сондай-ақ ағаш пен тас сияқты дәстүрлі материалдарды біріктіруде көрінуі мүмкін.

Сондай-ақ, қазақ мәдениеті елдің сәулеттік стиліне әсер ететін халық өнеріне бай болып келеді. Халықтық өрнектер, дәстүрлі кілемдер, кесте тігу, ұлттық костюмдер және басқа да халықтық өнер элементтері ғимарат дизайнына біріктірілген. Бұл тәсіл қазақ мәдениетінің бірегейлігін сақтауға және сәулет өнерінде танымал стиль жасауға мүмкіндік береді.

Есімдері әлемге танымал сәулетшілер Қазақстанның астанасына келіп, заманауи келбетке сай ұлттық нақыштарды сәулет өндірісіне енгізіп, ғаламдық жаңалықтарға қол жеткізді.

Мәселен, елордада Хан-Шатыр кешенін салған Норман Фостер құрылыс бастамас бұрын көшпенділердің тарихын зерттеп, тарих жылнамаларында хан ордаларында шатырлардың сән-салтанат құрып, асқақтап тұратынын дәл тапқан. Содан киіз үй бейнесін кешеннің бейнелік шешімі ретінде алды.

Елордада ғимараттар ғана емес, көше мен қаланың құрылыс салу жобасы да ұлттық мәдениет белгілерімен байланыстырылып құралды. Мәселен, Президенттік мәдениет орталығы түркі мәдениетінде жүздеген жылдар бойы келе жатқан "төртқұлақ" принципімен жобаланған.

Тағы да, мысал келтіретін болсақ, қазіргі кезде байқағанымыздай көптеген дәмхана, ресторан және т.б. жерлер өздерінің интерьерлерін қазақи стильге бағыттап біздің ұлттық тағамдарымызбен, ұлттық киімдеріміз, ұлттық ойындарымызды халыққа нақыштауда. Және де осындай ресторандар шет мемлекеттерге тарауда, менің ойымша бұл өте қуантарлық жағдай.

Келесі үрдіс қазіргі заманғы қалалық орталықтар мен инфрақұрылымның дамуымен байланысты. Қазақстан өз қалаларын жаңғыртуға және өз тұрғындары үшін жайлы және заманауи кеңістік құруға ұмтылады. Бұл көпқабатты үйлердің, заманауи сауда орталықтарының, іскерлік кешендердің және басқа да нысандардың құрылысында көрінеді. Алайда, қалалық инфрақұрылымды дамыту кезінде қазақ мәдениетінің бірегей келбеті мен рухын сақтау үшін заманауи және дәстүрлі элементтер арасындағы тепе-теңдік сақталатынын атап өту маңызды.

Сонымен қатар, Қазақстан тұрақты құрылыс саласында көшбасшы болуға ұмтылады. Осыған байланысты еліміздің сәулет өнерінде экологиялық таза материалдарды пайдалануға, энергия тиімділігіне және ғимараттардың энергетикалық тиімділігін арттыруға көбірек көңіл бөлінуде. Соңғы жылдары көптеген сәулетшілер мен дизайнерлер қоршаған ортаға аз әсер ететін ғимараттар мен құрылыстар жасауға ұмтылуда. Бұған жаңартылатын энергияны пайдалану, энергияны үнемдейтін технологиялар, табиғи жарық пен желдетуді пайдалану және тұрақты материалдарды қолдану кіруі мүмкін.

Келесі тенденция Қазақстан тұрғындардың өмір сүруіне қолайлы және заманауи жағдай жасауға ұмтыла отырып, өз қалаларын белсенді дамытумен байланысты. Қалалық аудандардың сәулет өнері жаяу жүргіншілер аймақтарын, қоғамдық саябақтарды, сәулеттік көгалдандыруды көбірек пайдаланады, әлеуметтік және мәдени оқиғаларға арналған кеңістіктер құрылуда. Осылайша, барлық азаматтар үшін қолайлы және ыңғайлы қалалық орта қалыптасады.

Қазақ сәулет өнеріндегі ең елеулі үрдістердің бірі халықаралық сәулет өнері фирмаларымен және дизайнерлермен ынтымақтастық болып табылады. Бұл дегеніміз мемлекет экономикалық, саяси,әлеуметтік және әрине рухани даму мүмкіндігіне ие бола алады.

Қорыта келе айтқанда, қазақ мәдениетіндегі сәулет өнерінің даму үрдістері дәстүрлі және заманауи элементтерді біріктіреді, халық өнерін ескереді және орнықты даму қағидаттарына негізделеді.

Сонау ортағасырлардан бастап, қазақ халқы өзінің сәулет өнерімен таңқалдырып келеді. Қожа Ахмет Яссауи, Айша бибі, Қарахан кесене-күмбездері,т.б. соның дәлелі. Себебі ол кезеңдерде бұндай сәулет ескерткіштерін салу мүмкін емес еді, бір таңқаларлығы олар әлі күнге дейін сақталуда.

Қазақстан өзінің мәдени мұрасын сақтауға және заманауи және функционалдық инфрақұрылым құруға ұмтылуда. Қазіргі кезде Қазақстанның сәулеттік символына айналған "Астана - Бәйтерек" монументі, Ақ орда - президент резиденциясы, “Хан Шатыр” сауда ойын - сауық орталығы, «Нұр - Астана» орталық мешіті, “Бейбітшілік және келісім сарайы”, “Конгресс Холл”, Думан ойын - сауық кешені, К. Байсейітова атындағы ұлттық опера және балет театры, «Қазақстан» қонақүйі, Республика сарайы сияқты көптеген ғимараттар  біздің сәулет өнеріміздің үлкен жетістігі деп те айта аламыз.

---