InfoHub Logo

Мамандық: 6В04207-Халықаралық экономикалық құқық.              
Ғылыми жетекші: Жумабаева Құралай Жумабевна, заң ғылымдарының кандидаты, доцент.
Пән: Халықаралық қылмыстық құқық.

Стив Киллеа, IEP(Жаһандық терроризм индексі) негізін қалаушы және атқарушы төрағасы: «Терроризм әлсіз үкіметтер мен саяси тұрақсыздыққа негізделген қақтығыс аймақтарында көбірек шоғырлануда, ал Еуропа мен АҚШ-та саяси астарлы терроризм діни мақсаттағы шабуылдарды басып озды. Украинадағы қақтығыс әлемдік назарда болғандықтан, лаңкестікке қарсы жаһандық күрестің шет қалмауы өте маңызды. Сахелдегі лаңкестік белсенділік айтарлықтай өсуде және оны исламдық жасақтар басқарады» деген ойда. 
     
Терроризм әрқашан да жаһанданған ақпараттық әлемнің ажырамас атрибуты болды. А қпараттық әсер терроризмді  біздің заманымызда өте тиімді етті, сондықтан құрбан болғандардың аздығына қарамастан (бірақ өсіп келе жатқан) терроризм халықаралық қоғамдастық алдында тұрған басты сын-қатерлердің бірі болып саналады.

1970 жылдан бастап әлемдегі террористік актілер мен олардың құрбандарының саны қалай өзгергенін көрсететін инфографиканы көруге болады . Террористік актілердің ең көп шоғырлануы әлемдегі қақтығыс нүктелерінде — Таяу Шығыста, Кашмирде, Бангладеште және Украинаның шығысында шоғырланған.[1] 

Егер 1970 жылы террористік актілердің құрбандарының саны нөлге жақындаса, ХХ ғасырдың сексенінші жылдарынан бастап бұл сандар тез өсе бастады. Соңғы онжылдықта біз сандардың үлкен секірісін көріп отырмыз-сол кезде террористік актілердің құрбандарының саны жыл сайын 20 000-нан төмендемеді. Ең жоғары жыл 2014 жыл болған, содан кейін 32 658 адам терроризмнің құрбаны болды. Содан бері терроризм құрбандарының саны азайып келеді-терроризмге қарсы күрестің әлемдік бағдарламалары өз жемісін беруде.

Визуализация жасау үшін 1970-2017 жылдарды қамтитын жаһандық терроризм базасының деректері пайдаланылды, сондықтан соңғы екі жылда графика көрсетілмейді. Алайда, құрбандар санының төмендеу үрдісі жалғасуда: терроризмнің жаһандық индексіне сәйкес, терроризмнен қайтыс болғандардың жалпы саны 2018 жылы төртінші жыл қатарынан 15,2% - ға азайып, 15 952 өлімге дейін азайды.

2022 жаһандық терроризм индексі (GTI) шабуылдардың көбеюіне қарамастан, лаңкестік әсерінің төмендеуі жалғасуда екенін көрсетеді. 2021 жылы лаңкестіктен қайтыс болғандар 1,2%-ға азайып, 7142-ге жетті, ал шабуылдар 17%-ға өсті, бұл терроризмнің азайып бара жатқанын көрсетеді. Елдердің үштен екісі лаңкестіктен бірде-бір шабуыл немесе өлім-жітімді тіркеген жоқ, бұл 2007 жылдан бергі ең жақсы нәтиже – ал 86 ел GTI көрсеткішінің жақсарғанын тіркеді. Соңғы төрт жылда қайтыс болғандар саны шамамен бірдей болып қалды.

Индекс терроризмнің үлкен қауіп болып қала беретінін, Сахараның оңтүстігіндегі Африка терроризмнен дүниежүзілік өлім-жітімнің 48% құрайтынын көрсетеді. Терроризмнен өлім-жітімнің ең көп өскен он елдің төртеуі де Сахараның оңтүстігіндегі Африкада болды: Нигер, Мали, Конго және Буркина-Фасо.

Терроризмнің мәні-қорқыту мақсатындағы зорлық-зомбылық. Террористік зорлық-зомбылық субъектісі-жеке адамдар немесе үкіметтік емес ұйымдар. Зорлық-зомбылық объектісі-жекелеген мемлекеттік қызметшілер тұлғасындағы билік немесе жекелеген азаматтар (оның ішінде шетелдіктер немесе өзге мемлекеттердің мемлекеттік қызметшілері) тұлғасындағы қоғам. Бұдан басқа, жеке және мемлекеттік мүлік, инфрақұрылым болып табылады.[2]

Әр түрлі елдердің заң шығарушылары терроризмнің бірыңғай анықтамасына келген жоқ. ТМД – ға қатысушы мемлекеттердің Қылмыстық кодекстерінде жазылған террористік қылмыстар құрамының іс-әрекеттері мен белгілерін зерттей және жинақтай отырып, В.П.Емельянов терроризмнің келесі анықтамасын жасайды: “Терроризм дегеніміз-кез-келген шешім қабылдауға немесе жанама әсер ету мақсатында халықты немесе әлеуметтік топтарды қорқытуға бағытталған жалпыға бірдей қауіпті әрекеттер немесе қауіптер одан бас тарту террористердің мүддесі». Террор-бұл алдын-алу арқылы қоғамды басқару тәсілі. [3]  Көптеген жылдар бойы алдын-ала қорқыту тактикасы, террористік іс-қимыл субъектісінің сипатына қарамастан, терроризмнің жалпы тұжырымдамасымен белгіленді. 1970-1980 жылдары терроризм мен терроризмнің терминологиялық айырмашылығы болды. Бүгінгі таңда "террор" мемлекет тарапынан қоғамға немесе диссиденттер мен оппозицияға қатысты заңсыз зорлық-зомбылық ретінде түсіндіріледі. "Терроризм" - мемлекетке қарсы күштер мен ұйымдар жүзеге асыратын заңсыз зорлық-зомбылық тәжірибесі. Террор зорлық-зомбылыққа сүйенеді және кез-келген белсенді қарсыластарды қорқыту және биліктің барлық ықтимал қарсыластарына қарсы тұру еркінен айыру үшін физикалық түрде басу арқылы өз мақсаттарына жетеді. Айта кету керек, терроризм – алдын-алу зорлық-зомбылық саясаты және бұл оны заң бұзушыларға қатысты ең қатал репрессиядан ерекшелендіреді.[4]  Билік террорға жүгініп, заттардың қолданыстағы тәртібін түбегейлі өзгертуге тырысады. Шетелдік жаулап алу немесе әлеуметтік революция немесе демократиялық дәстүрлері бар қоғамда авторитаризмнің орнауы сияқты жағдайларда, яғни саяси шындық түбегейлі өзгерген кезде және бұл өзгерістер сөзсіз қоғамның үлкен бөлігіне қарсылық тудырады – террор саясаты жаңа биліктің саяси стратегияларының арсеналында жатыр.

Қорытындылай келе, бір ұлттың емес тұтас әлемнің бас ауруына айналған экстремизм мен терроризммен күрес еш уақытта толастамақ емес. Өйткені бұл жұмыстың астарында әлемдегі ең басты құндылық – адамның өмірі, оның бостандығы мен қауіпсіздігі жатыр.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. https://rubryka.com/ru/article/infografika-terrorist-acts 
2. https://strategy2050.kz/news/ekstremizm-men-terrorizm-lemdik-auippen-k-res-yzmeti-zhayly/ 
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі, 2014 ж. 3 шілде № 226-V ҚРЗ.
4. А.Н. Ағыбаев «Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне түсіндірме», Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2015 жыл

Шортаева Нурай ХБУ-нің 3 курс студенті

---