InfoHub Logo

Қазіргі әлемде университеттердің бейнесі тез өзгеруде.

Мәселен, жоғары оқу орындарының бірінші лигасына (жалпы санының 10%) білім беру сапасын қамтамасыз ету жөніндегі ұлттық және халықаралық талаптарға сәйкес келетін, халықаралық аккредиттеуден өткен, халықаралық рейтингтерде үздік орындарға ие, корпоративтік басқаруды енгізген және коммерциялық емес болып табылатын оқу орындары жатады. Мұндай ЖОО-лардың толық дербестігі, мақсатты қаржылық қолдауы және ҚР БҒМ тексерулерінен еркіндігі болуы тиіс.

Екінші лиганы Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ретінде жоғары оқу орындары топ-10 ұлттық рейтингтен, оның ішінде дайындық бағыттары бойынша (жалпы санының 12%) құрайды. Оларға ішінара автономия және мақсатты қаржылық қолдау көрсетіледі.

Үшінші лига-бұл өз аймағынан талапкерлерді тартатын, бірақ ел деңгейінде бәсекеге қабілетті емес жоғары оқу орындары. Олар басшылық пен оқытушылардың біліктілігін арттыруды қамтамасыз ете отырып, үнемі мониторинг пен профилактикалық тексерулерден өтуі керек. Мемлекеттік жоғары оқу орындарының трансформациясы үшін осы оқу орындарының басшыларын тағайындау кезінде оларды дамыту бағдарламаларын келісу ерекше маңызға ие.

Жоғары оқу орындарының трансформациясы сөзсіз: қоғамдағы және жалпы экономикадағы өзгерістердің драйверлері ретінде оларға жаһандық рөл беріледі, соның ішінде білім беруде. Дүниежүзілік экономикалық форумның болжамы бойынша технологиялардың дамуы жақын арада әлемде 75 миллион адамды жұмыссыз қалдырады. Алайда, 133 миллион жаңа рөлдер машиналары мен алгоритмдері бар адамдардың икемді бейімделуінен туындауы мүмкін. Осыған байланысты монография ертең қандай білім мен құзыреттілік талап етілетіні, жоғары оқу орындарының қоғамға рөлі мен әсері туралы диалогқа кезекті қадам болды?

– Жаңа басылыммен біз еліміздің 30 жылдығына орай өз үлесімізді қосқымыз келеді және ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес жоғары оқу орындарын трансформациялау құралы болатын Қазақстан үшін кітап жазу міндетін қойдық,-деді монографияның тұсаукесерінде Асылбек Қожахметов.

Өткен үш онжылдықта елімізде жеке білім беру табысты дамып келеді, жоғары оқу орындарының дербестігі қарқын алуда, "Болашақ" бағдарламасының түлектері ел игілігіне лайықты үлес қосуда. Отандық білім өтпелі кезеңнің қиындықтарына төтеп берді және бірқатар параметрлер бойынша Одақтың кейбір бұрынғы республикаларынан, тіпті Шығыс Еуропа елдерінен озып кетті.

Жоғары оқу орындарының әлемді жаулап алуы VIII ғасырдан бастап экспоненциалды түрде жүруде. Осы жылдың шілде айында ғана ranking Web of universities-ке 31 мыңнан астам жоғары оқу орындары енгізілді. "ЭЫДҰ мәліметтері бойынша, 25-34 жас аралығындағы жоғары білімі бар қызметкерлердің жалақысы орта білімі бар құрдастарына қарағанда 40% – ға артық", – деп жазады монография авторларының бірі - "Астана" Халықаралық университетінің президенті Серік Ирсалиев, бес белгіге негізделген жоғары білім беруді трансформациялауға ғылыми мақаласын арнаған. – Ал 55-64 жас аралығында ЖОО-да оқитындардың жалақысы 73% - ға артық".

Ол бұдан әрі массификация сияқты трансформацияның белгісін атап өтті және мысал ретінде ЮНЕСКО-ның 2016 жылы әлемнің жоғары оқу орындарында 216 миллион адам оқығандығы туралы мәліметтерін келтірді, ал 2050 жылға қарай 600 миллион адам оқиды деп болжануда.

Қазақстанда жоғары білім массификациясы келесідей көрінеді: 1991 жылы 288,4 мың студент оқыды, ал 2005 жылы-775,8 мың.1991 жылдан 2001 жылға дейін жоғары оқу орындарының саны үш есеге өсті: 61 – ден 182-ге дейін. Бірақ осы 10 жыл ішінде Серік Ирсалиевтің айтуынша, профессорлар, доценттер, оқу алаңдары, жабдықтар, кітапханалар, ғылыми және жарияланымдық белсенділік санының барабар өсуі байқалмады. Экономикалық күйреуден кейін қалпына келтірілген өндіріс пен жаңа еңбек нарығы мамандардың спектрі, саны мен біліктілігі бойынша нақты нұсқаулар бере алмады. Нәтижесінде жоғары оқу орындары инновациялық экономика болмаған жағдайда зерттеулерде өз орнын таба алмады.

Қазақстан жоғары білім беруді тұрақты дамыту үшін зор әлеуетке ие, бірақ бұл ретте оның әлеуметтік және экономикалық өсуге әсері төмен болып қалуда. Яғни, біз көп нәрсені үйретеміз, бірақ бұл қоғамға оң үлес қосу үшін жеткілікті құзыреттілік бермейді. Сонымен, Deloitte global Human Capitel-2017 рейтингінің деректері бойынша, біздің елімізде адами капитал көлемінің жоғары көрсеткіші бар (халықты білім берудің әртүрлі деңгейлерімен қамту), бұл оған 2018 жылы 128 елдің ішінде 2-ші орынды иеленуге мүмкіндік берді. Сол рейтингте еңбек қызметінде дағдыларды нақты пайдалану параметрлері бойынша тек 64-ші орынға жету. Салыстыру үшін: Австрия бірінші көрсеткіш бойынша 44-ші орында, ал екінші көрсеткіш бойынша 4-ші орында.

Университеттің жаңа моделіне бет бұру Қазақстанның 30 жылдық тарихындағы маңызды және маңызды оқиға болды. Мәселенің бұл тұжырымы монография материалдарынан туындайды, ол жоғары білімнің болашағы туралы ойлайтындардың барлығына пайдалы және қызықты болады.

Әл-Фараби атындағы КазҰУ шетел филологиясы және аударма icі кафедрасының аға оқытушысы Байелі Ә.Ж.

ҚазҰУ Шетел филологиясы 2 курс студенті Оңғарбай Жанель

---